Για την έμφυλη ισότητα σε έναν κόσμο ανισότητας

Κάθε χρόνο η 8η Μαρτίου αποτελεί ημέρα τιμής στους αγώνες για τα δικαιώματα των γυναικών με στόχο την ανάδειξη των προβλημάτων και την εξάλειψη των πολλαπλών διακρίσεων που υφίστανται. Αποτελεί ουσιαστική επικαιροποίηση της διαρκούς προσπάθειας για κοινωνίες ισότιμες, απαλλαγμένες από κάθε είδους ρατσισμό και διακριτική μεταχείριση λόγω φύλου. Η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας θεσμοθετήθηκε το 1977 από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών και έκτοτε τελεί υπό την αιγίδα του.

Η διάκριση εις βάρος των γυναικών συνιστά καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, παραβιάζει θεμελιώδη ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες και το σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, παρεμποδίζει την ισότιμη συμμετοχή των γυναικών στις κοινωνικές διαδικασίες. Η ισότητα των φύλων αποτελεί στοιχειώδη αξία για κάθε δημοκρατία. Όμως, για την αποτελεσματική διασφάλισή της δεν απαιτείται μόνο η νομική κατοχύρωσή της, αλλά και η διαρκής εφαρμογή της σε όλους τους τομείς της οικονομικής, κοινωνικής, πολιτικής και πολιτισμικής ζωής.

Αν και έχει σημειωθεί πρόοδος προς την κατεύθυνση της ίσης κοινωνικής και πολιτικής μεταχείρισης των γυναικών, εντούτοις στην πράξη οι γυναίκες υφίστανται διακρίσεις και αποκλεισμούς. Η αναπαραγωγή της πατριαρχικής νοοτροπίας και οι βαθιά ριζωμένες προκαταλήψεις σχετικά με τους ρόλους των γυναικών στην οικογένεια και την κοινωνία αποτελούν σημαντικό εμπόδιο για την καταπολέμηση των άμεσων ή έμμεσων διακρίσεων. Επιπρόσθετα, συνιστούν βασικές αιτίες για την έμφυλη και ενδοοικογενειακή βία, την κακοποίηση, την εκμετάλλευση, τις σεξουαλικές επιθέσεις και βιασμούς, τις δολοφονίες με θύματα γυναίκες, την ψυχολογική και λεκτική βία, τη μειονεκτική θέση των γυναικών στην αγορά εργασίας, τις μισθολογικές ανισότητες, τη μη ισότιμη πρόσβαση στην εκπαίδευση, την πολιτική υποεκπροσώπηση των γυναικών.

Οι κυρίαρχες οργανωτικές δομές της πολιτείας, της κοινωνίας και της οικογένειας λειτουργούν ακόμα σύμφωνα με την επικρατούσα ανδροκρατική δομή και ιεραρχία της εξουσίας. Η ανδροκρατική κοινωνία, από τότε που ιστορικά επιβλήθηκε, λειτουργώντας στρεβλωτικά και αταβιστικά εξακολουθεί να διαιωνίζει τη χειραγώγηση της γυναίκας σε όλο το φάσμα των κοινωνικών σχέσεων. Αυτές οι αποκλίσεις απορρέουν από κοινωνικές διεργασίες, οι οποίες έχουν διαμορφωθεί βάσει έμφυλων στερεοτυπικών αντιλήψεων και πρακτικών και παρατηρούνται στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, στο χώρο εργασίας, στις παραδόσεις, στην τοπική κουλτούρα, στην κοινωνική οργάνωση και σε θεσμούς, όπως η οικογένεια και η εκπαίδευση, μεταξύ άλλων, ενώ ολοκληρώνονται μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα.

Παρόλα αυτά, ακόμα και στις σύγχρονες προοδευτικές κοινωνίες, το έμφυλο χάσμα φαίνεται να διευρύνεται. Τα διαθέσιμα στοιχεία του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης καταδεικνύουν το πρόβλημα σχετικά με την καταπίεση που βιώνουν οι γυναίκες και τη βία που τους ασκείται, η οποία συχνά καταλήγει σε γυναικοκτονίες, σε διακίνηση και εμπορία ανθρώπων, καθώς και στον εξαναγκασμό.

Ειδικότερα, μια στις τρεις γυναίκες έχει πέσει θύμα σωματικής ή και σεξουαλικής βίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση από την ηλικία των 15 ετών και άνω, που αντιστοιχεί σε ποσοστό 33%, ήτοι 62 εκατομμύρια γυναίκες. Μέσα σε ένα χρόνο εκτιμάται πως πάνω από 16.7 εκατομμύρια γυναίκες υπέστησαν σωματική βία ή σεξουαλική κακοποίηση σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ μια στις δέκα γυναίκες δήλωσε ότι βίωσε κάποιας μορφής σεξουαλική βία από ενήλικα πριν συμπληρώσει το 15ο έτος της ηλικίας της. Επίσης, 13 εκατομμύρια γυναίκες σε διάστημα 12 μηνών είχαν βιώσει κάποιας μορφής ψυχολογική βία από έναν τέως ή νυν σύντροφο, όπως δημόσιο εξευτελισμό ή απαγόρευση εξόδου από το σπίτι. Κάθε χρόνο 3.500 γυναίκες πεθαίνουν λόγω ενδοοικογενειακής βίας στις 28 χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε παγκόσμιο επίπεδο, περισσότερο από το 1/3 των γυναικών έχουν υποστεί σωματική ή σεξουαλική βία σε κάποια φάση της ζωής τους. Το μεγαλύτερο αριθμό γυναικών που δολοφονήθηκαν από το σύντροφό τους ή από κάποιο συγγενή τους καταγράφει η Ασία με συνολικά 20.000 γυναικοκτονίες. Ακολουθεί η Αφρική (19.000), η Βόρεια, η Κεντρική και η Ανατολική Αμερική (8.000), η Ευρώπη (3.000) και η Ωκεανία (300).

Με βάση τα ανωτέρω, η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας δεν έχει μόνο συμβολική αξία, αλλά και ουσιαστικό περιεχόμενο. Η διάσταση της ισότητας των φύλων διατρέχει όλες τις ευρωπαϊκές, κρατικές, τοπικές, περιφερειακές πολιτικές και παρεμβάσεις. Όμως, θα πρέπει παράλληλα να τονιστεί ότι οι έμφυλες διακρίσεις δεν αίρονται μόνο με θεσμικά μέτρα και νομοθετικές πρωτοβουλίες. Η Πολιτειακή μέριμνα ως προς τη διεύρυνση και κατοχύρωση της ισότητας των φύλων αποδεικνύεται ανεπαρκής όταν δε συνδυάζεται με τη μεταβολή της εδραιωμένης κοινωνικής κουλτούρας και των στερεοτυπικών συμπεριφορών. Κατ’ αυτό τον τρόπο, μπορεί να συντελεστεί η ισόρροπη συμμετοχή ανδρών και γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων στο πλαίσιο μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Η εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών είναι ζήτημα συλλογικής δράσης. Στις δύσκολες μέρες που διανύουμε, κρίνεται πιο επιβεβλημένη από ποτέ η ενίσχυση της θέσης της γυναίκας στη σύγχρονη κοινωνία ως αντίδοτο στη διακριτική μεταχείριση εις βάρος της και στη βία που συχνά της ασκείται. Στις γυναίκες, στο πλαίσιο των κρίσιμων ρόλων που έχουν επωμιστεί, μόνο σεβασμός και κοινωνική αναγνώριση προσήκει.